درجات آزادی دینامیکی

یادم می‌آید تقریبا پارسال (یا شاید پیارسال) بود که با مسئله شمردن درجات آزادی دینامیکی رو به رو شدم، راستش اولش کاملا با این کار ناراحت بودم، اصلا درجات آزادی دینامیکی یعنی چه؟ فقط درجات آزادی دینامیکی معنی دارند یا غیر دینامیکی‌ها هم مهم‌اند؟ و کلی سوالِ دیگر، یادم می‌آید که برایم نامعلوم بود، نحوه شمردن برایم عجیب بود، این که اصلا به چه دلیل یک سری درجات آزادی غیر دینامیک می‌شوند، دلیلش آزادی پیمانه‌ای است یا از معادلات حرکت به تنهایی می‌توان درجات آزادی دینامیک را شمرد و ...

این یکی دو روز که مسئله گرانش و تجزیه ADM متریک فکر می‌کردم و این که درجات آزادی دینامیک کدام اند، دوباره سعی کردم معنی درجات آزادی دینامیک و نقش فیزیکی درجات آزادی غیر دینامیک را بهتر بفهمم که حاصلش در یک مدل اسباب بازی ساده (یعنی الکترومغناطیس) شد نوشتار زیر

فیزیک و درجات آزادی منتشر شونده (دینامیکی)

نتیجه خلاصه این که درجات آزادی غیر دینامیک هم مهم‌اند و فیزیک دارند (نشان به آن نشان که بیشتر حل های نسبیت عام که ما آن علاقه‌مندیم اصلا هیچ نشانی از درجات آزادی دینامیکی ندارند و تماما حاصل شده از درجات آزادی غیر دینامیک هستند) و در این نوشتار نشان دادم که دست کم در مورد الکترومغناطیس به طور دقیق می‌توان دید که درجات آزادی دینامیکی به طور کامل از روی تحلیل و ترکیب معادلات حرکت (بدون دانشی از آزادی پیمانه‌ای) قابل استخراج است و با آزادی پیمانه‌ای می‌توان آن را صریح‌تر دید. این را نوشتم که دوباره از یادم نرود و اگر کسی همین سوال را داشت شاید کمکش بشود.

پ.ن1: درجات آزادی دینامیک در کوانتمی کردن مهم اند اما هنوز مطمئن نیستم که آیا در نظریه میدان کوانتمی می‌توان از روی درجات آزادی دینامیکی نتایج درجه آزادی غیر دینامیک تئوری کلاسیک را اسختراج کرد یا نه. گرانش کوانتمی به فرم ADM را باید اگر وقت کنم یاد بگیرم

پ.ن2: می‌توانم روحیه‌ی الانم را با آن موقعی که فیزیک نمی‌خواندم مقایسه کنم، تفاوت از زمین تا آسمان است. امیدوارم آن طور که می‌گویند دکتری در ایران این روحیه را نابود نکند.

پ.ن3: یک کارِ برقی باقی مانده دوران باستانی برقم هنوز باقی است، واقعا در مقایسه با فیزیک هیچ علاقه‌ای به آن ندارم (مخصوصا که کارفرمای عزیز علایق خاصی دارد که من اصلا ندارم) و وقتم را میگیرد و از فیزیک دورترم می‌کند که باعث می‌شود حسم نسبت به این کار بدتر شود، با وجودِ این که شاید پولش زندگی‌ام را عوض کند. انشالله تا آخر این تابستان تکلیفش مشخص می‌شود.

سالِ نو، مبارک

و این سال جدید که با سرماخوردگی و تب و سرفه شدید شروع شد!

با این همه من حس خوبی نسبت به این سال دارم...

پ.ن: نمی‌دانم شاید من همیشه حس خوبی نسبت به سال جدید دارم، سال جدید همیشه شبیه کاغذی سفید است که حس آزادی به من می‌دهد برای نوشتنش. شاید هم کل ماجرا یک توهم بی سر و ته است، من مجبورم کاری کنم که مجبورم.

ازدواج

ازدواج عجیب است،* ازدواج نه درهای خوشبختی است نه کلید بدبختی، ازدواج کردن شبیه این نیست که شما کسی را همین طوری به زندگی‌تان اضافه کنید، یا حتی نصف زندگی-زمان‌تان را با او شریک شوید، ازدواج زندگی شما را از اساس عوض می‌کند، شاید کارتان یا شغلتان یا هویت‌تان عوض نشود، شاید هنوز هم مثل قبل هشت صبح سر کار باشید و چهار-پنج بعد از ظهر برگرددید و فقط جایی که برمی‌گردید تغییر کرده باشد، اما زندگی‌تان عوض می‌شود. زندگی کار و شغل و موقعیت اجتماعی نیست، زندگی فراتر از اینهاست.

بعد از ازدواج، بهترین و عالی‌ترین لحظات و دلخوشی‌ها را کنار بدترین و تلخ‌ترین خاطره‌ها و تجربه‌‌ها، با او و به خاطر او و از سمت او دریافت می‌کنید، شاید بهتر باشد این «بهترین و بدترین احساسات» را با کلمه‌ی «عمیق‌ترین احساسات» عوض کنم تا هر دو (ی بهترین و بدترین ) را با خودش داشته باشد.

تجربه کردن عمیق‌ترین احساسات‌تان با هر شخصی پیامدی غیر قابل برگشت و مهم دارد: او جزئی از شما خواهد بود. به قول سارا ما آدم‌ها هر چه به گذشته‌ی دورتری نگاه می‌کنیم فقط خاطراتی را به یاد می‌آوریم که همراه با آن حسی عمیق و قوی را تجربه کرده باشیم، ما چه هستیم جز خاطرات‌مان؟ و وقتی مدت زیادی از زندگی هر دو نفری با هم بگذرد، با توجه به این که عمیق‌ترین احساسات را با هم تجربه کرده‌اند تنها خاطرات پررنگ‌شان از یکدیگر خواهد بود، آنها جزئی از هم می‌شوند، حتی اگر به مرور محبت بین‌شان کمرنگ شود باز هم جزئی از وجود هم هستند. (به همین خاطر رابطه دوست دختر-پسری که متناوبا شکل بگرید و بگسلد خیلی بد است، شما جزئی از خودتان را تکه تکه در وجود دیگران می‌گذارید و از تعداد زیادی آدم تکه تکه برمی‌دارید، تعداد زیادی از این رابطه‌ها را که از سر گذراندید دیگر روح شما تکه تکه شده)

ازدواج عجیب است. ازدواج نه بازی عشق و عاشقی و کادوی ولنتاین و سورپرایز کردن و این بچه بازی‌هاست، نه شغل منظم و پیشرفت و زندگی جور کردن و این بزرگ بازی‌ها (و شاید هر دوی اینها هم هست!) ازدواج فرایند طولانی و پیچیده رشد و کامل شدن آدم‌هاست، جایی که دو نیمه از بشریت همدیگر را می‌شناسند، کامل می‌کنند و رشد می‌کنند. ازدواج زندگی آدم را از اساس عوض می‌کند، زندگی ما نه شغل و دارایی ماست و نه پول و موقعیت اجتماعی، زندگی ما احساساتی است که تجربه می‌کنیم و ازدواج زندگی ما را از اساس عوض می‌کند.**

*خواستم بگویم ازدواج اتفاقی عیجب است، دیدم که شبیه اتفاق نیست، یا حتی اتفاقی هم نیست، خواستم به جای «اتفاق» کلمه «رویداد» را به کار ببرم که دیدم زیاد فرقی نمی کند، دیدم شاید کلمه «فرایند» مناسب‌تر باشد اما هیچ کدام مناسب نیست، ازدواج خودش برای خودش چیزی است!

**انکار نمی‌کنم که ظاهر بد زندگی، شغل بد، درآمد کم و مشکلات مالی می‌تواند عمیق‌ترین احساسات را دچار مشکل کند، اما تصمیم خوشحال یا ناراحت بودن با ماست. از طرفی اگر شغل‌تان خیلی آسان و جذاب با ماهی 100 میلیون پول باشد اما عمیق‌ترین احساسات‌تان دچار مشکل باشد زندگی شما مفت نمی‌ارزد!

اَکنالِجمِنت: با تشکر از سارا به خاطرِ یوزفول دیسکاشِن راجع به این که ما فقط خاطراتی را از گذشته به یاد داریم که احساسِ عمیقی همراهِ آن تجربه کرده‌ایم.

پ.ن1: فکر کنم با توجه به این که یک سال و نیمی از ازدواج‌ام گذشته کمی بیشتر می‌توانم راجع به آن بنویسم.

پ.ن2: راستش قبل از ازدواج می‌دانستم که پیچیده است، تفاوت بین دانستن و حس کردن از زمین تا آسمان است.

پ.ن3: خانه گران می‌شود یا نه؟ این هم جزو دغدغه‌های بعد از ازدواج است، نمی‌دانم از ایران بروم به خاطر این یا نه، خدا بزرگ است، آدم بی سرپناه که نمی‌ماند، فقط باید حرص و جوش دنیا را نخورد، به قول بهجت: آدم که رفت آن دنیا می‌فهمد این همه تشریفات لازم نیست.

ماندن در ایران

واقعیت این است که هیچ وقت نمی توانم به صراحت ادعا کنم آدمی هستم که خلاف جریان آب شنا کرده‌ام، تا همین چند ماه اخیر تقریبا هیچ وقت مخالفت جدی با روند زندگی من نشده، نه از سمت جامعه دور و برم نه از سمت نزدیکانم. تک و توکی بوده مثلا وقتی المپیاد نجوم را به جای خوبی رساندم پدرم به من گفت که چرا برای المپیاد فیزیک (که در نظرش اعتبار بیشتری داشت) نخوانده‌ام یا این که به من بگویند چرا ورزش را رها کردم، اما این تک و توک هیچ وقت جدی نشد.

تنها فرصتی که وجود داشت تا خلاف جریان شنا کنم انتخاب رشته لیسانس بود، فیزیک برای من انتخاب بدیهی بود و همه دور و برم* فریاد میزدند: مهندسی! ترسی نداشتم از این که انتخابم فیزیک باشد اما متاسفانه پدرم هم جزو همین فریاد زنندگان بود و نتوانستم قانع‌اش کنم (مخالفت هم نمی توانستم) پس چاره‌ای نداشتم جز این که با جریان شنا کنم.

 لیسانس که تمام شد برایم بدیهی بود که اگر فیزیک نروم زندگی‌ام را سیاه کرده‌ام، ارشد رفتم فیزیک، کسی مخالف نبود، حتی پدرم، هیچ کس نگفت چرا فیزیک، دست کم آنهایی که با من آشنا بودند نگفتند چون می‌دانستند که من فیزیکی‌ام نه برقی، از این گذشته آدم همیشه جریانِ نزدیک خودش را احساس می‌کند و جریان نزدیکِ من تَرکِ برق بود نه ادامه دادنش، بنا بر این در این مقطع هم خلاف جریان نبودم تا همین یک سال پیش که گفتم تصمیم دارم ایران بمانم.

راستش این تصمیم را نه از سر عرق به میهن و نه از سر وابستگی به خانواده گرفتم (چون هیچ کدام را ندارم) حوصله شرح دلایلش را ندارم، ترکیبی بود از تنبلی و عادت به ایران و داشتن آرامش در جایی که آن را به خوبی می‌شناسم (به علاوه کمی کم رویی و جاه طلبی که باید حتما مرا بخواهند وگرنه من خودم نمی روم) البته کمی ترس داشتم ( و هنوز هم دارم) چون هیچ کس (تَکرار می‌کنم: هیچ کس) را ندیدم که از ایران ماندن راضی باشد، حتی آدم عِرق میهنی چون م.م هم می گفت که خوشحال است از خواندن دکتری در خارج از ایران، با این حال این تصمیم من بود. اوایل خیلی بد نبود اما کم کم که آدمها می‌فهمیدند می‌توانستم به راحتی از ایران بروم و نرفتم، سرزنش‌های پنهان‌شان را روانه‌ام کردند.

الان که ترم اول دکتری گذشته به نظرم اصلا تا اینجا بد نبوده، من با فراغ بال مطالبی را یاد گرفتم که کاملا هیجان زده‌ام کرده و از این که فرصت دارم جبر خطی بخوانم کاملا راضی‌ام، از طرفی من به چیزهایی فکر می‌کنم که ذهن من را از نگرانی راجع به این موضوع منحرف می کند، اما میدانم ترکیب سرزنش+ترس و تردید می‌تواند مثل اسیدی این سد رضایت مرا کم کم بشکند، این اولین تجربه من برای شنا در خلاف جریان است و امیدوارم کم نیاورم.

*مهمترین دور و بری‌های آدم دوستان صمیمی هستند و آن روزها دوستان صمیمی من مدالی‌های المپیاد بودند که همگی از دم به علوم پایه علاقه داشتند و آن را مقدس می‌شمردند و آنهایی هم که میرفتند مهندسی، سعی می کردند رفتنشان را توجیه کنند و بهانه بیاورند که مثلا به خاطر فلان چیز رفتند مهندسی، اما فوادی که آن سال رفت فیزیک نیاز نداشت تا کسی را توجیه کند که چرا رفته فیزیک. به همین خاطر فریاد دیگران خیلی برایم ملموس نبود جز همان پدرم!

پ.ن1: این موضوع مدتی ذهنم را درگیر کرده بود، الان هم جزو پروسس های زیرین مغزم است.
پ.ن2: مرسی از تو استاد ایزدی، که یادم انداختی نوشتن برایم لذت بخش و آرامش بخش است.

حافظ

حافظ جواب می‌دهد، گور پدر ذهن نکته سنج باریک بین علیت زده بی روح و بی ذوق غربی-علمی، من معتقدم حالت که خوب نباشد، (اتفاقا به یک معنی حالت خیلی خوب باشد) حافظ جواب می‌دهد، حافظ به حال آدم کار دارد، اگر با روح سرد و خشک علم پوزیتیویستی بخواهی آزمایشگرانه با حافظ برخورد کنی، او هم همین قدر سرد و خشک با تو برخورد می‌کند، احتمال هر غزل =یک تقسیم بر چهار صد و نود و پنج! اما اگر روزی عاشق شدی، دلت برای کسی لرزید یا بسیار نا امید و خسته بودی، ببین حافظ با تو چه می‌کند، همین حافظ روزهای عاشقی بین من و سارا غوغا می‌کرد:

بـه خـلـق و لـطف توان کرد صید اهل نظر          بــه بــنــد و دام نــگــیــرنـد مـرغ دانـا را

ای کــه در کــوچــه مــعـشـوقـه مـا مـی‌گـذری          بــر حــذر بـاش کـه سـر مـی‌شـکـنـد دیـوارش

پــیـرانـه سـرم عـشـق جـوانـی بـه سـر افـتـاد          وان راز کــه در دل بــنــهـفـتـم بـه درافـتـاد

از راه نـــظـــر مــرغ دلــم گــشــت هــواگــیــر          ای دیـده نـگـه کـن کـه بـه دام کـه درافـتاد

تـکـیـه بـر تقوا و دانش در طریقت کافریست          راهــرو گــر صــد هــنـر دارد تـوکـل بـایـدش

و.... و حالا هم هنوز وقتی زیادی خسته و دلتنگم باز جواب می‌دهد.

ممنون حافظ عزیز، ممنون خدای حافظ

تلاش نافرجام

مدتی است تلاشی نافرجام برای نوشتن دارم، نه که چیزی در ذهنم نیست، اتفاقا خیلی چیزها، از رابطه ذغال کبابی و عرفان تا میزان احمقانه بودن «بازبِهَنجارش» نظریه میدان و کلی چیز دیگر هست که در مغزم چرخ می‌خورد، اما به قلم نمی‌آید. دلیلش بیشتر عدم تمرکز است، روزهای شلوغم خلوت‌گاه های تنهایی و تعمقم را از من گرفته و اینجا معمولا بازتاب همان‌هاست.

احساس می‌کنم باید پنجره‌ای بازم کنم برای فکر.

پ.ن: یکی از آن فکرهای آن‌چنانی‌ام راجع به قدم در راه بی بازگشت گذاشتن است، و سیرو فی الارض.... ولی هیچ فرصت فکر کردنی ندارم

گفت و گو با مرگ

این کتاب شبیه باقی کتاب‌هایی که معمولا می‌خوانم نبود، موضوع‌اش به روایت خودِ کتاب تاثیر روانشناختی سلول اعدام روی آدم است، و با داستانی واقعی، از آرتور کوستلر. ظاهرا در اسپانیا قبل از جنگ جهانی دوم اعلامِ جمهوری شده بود و بیشتر حکومت دستِ چپ‌ها و کومونیست‌ها (به قولِ کتاب: «سرخ»ها) افتاده بود اما بعد از مدتی شورشی به رهبری ژنرال فرانکو از طرف ارتش به پا می‌شود و با توجه به کمک‌های خارجی فاشیست‌ها به این شورشی‌ها و نظم و توان نظامی بالای آنها و در مقابل به هم ریختگی و بی‌نظمی و بی‌تجربگی جمهوری‌خواهان، تمام کشور توسط این شورشی‌ها فتح شده و اسپانیا زیر دیکتاتوری ژنرال فرانکو در می‌آید. داستانِ کتاب در گیر و دارِ این جنگ داخلی است، آرتور کوستلر به عنوان یک خبرنگارِ انگلیسی (که تا حدی هم با جمهوری‌خواهان همدل است) در اسپانیا به سر می‌برد تا اخبارِ این جنگ را به روزنامه‌اش بفرستد و در جریانِ فتحِ مالاگا به دست شورشیان، اسیر می‌شود. او که «سرخ» بودنش از هیچ کس پوشیده نیست و قبلا گزارشهای ناخوشایندی از شورشی‌ها نوشته حالا میانِ مرگ و زندگی است، و تجربیاتش را از زندانی که نمی‌داند فردایش می‌میرد یا آزاد می‌شود را نوشته.

 

شاید احمقانه باشد ولی دلیلِ خواندن چنین موضوعِ به اصطلاح آف‌تاپیکی صرفا حسِ تعلق به نویسنده‌اش بود، این که من قبلا یک کتاب از او خوانده‌ام. می‌توانم با قاطعیت بگویم اگر چنین موضوعی از مارکز یا همینگوی یا هر نویسنده‌ی معروفِ دیگری بود قطعا فکرِ خواندنش را هم نمی‌‌‌‌کردم اما کوستلر فرق داشت! چه فرقی؟ بالاخره من قبلا یک کتاب از او خوانده‌ام! این شبیهِ همان احساسِ تعلقی است که مثلا اگر تیم فوتبال دانشگاهِ ما در مسابقه‌ای باشد ته دلمان خوشحال باشیم از بُردش، ولو این که حتی یک نفر از بازیکنان را هم نشناسیم. نمی‌دانم آدم‌ها واقعا چرا دچارِ چنین تعلقاتی می‌شوند، فکر کنم جزوی از بخشِ «اُنس»ِ کلمه «انسان» است.

 

با تمامِ این اوصاف کتاب واقعا جالب بود، این که نویسنده واقعا آن شرایط را تجربه کرده و دارد واقعیتی را توصیف می‌کند برایم مهم بود، بعد از آن خودِ واقعیاتی که توصیف می‌کرد، چیزهای احمقانه‌ای که به ذهن‌اش می‌رسیدف تجربیاتِ نابی که زمان و بی‌زمانی داشت و همه و همه برایم بسیار جالب بود. شاید روزی در سلولی انفرادی به کارم آید.

 

پ.ن1: بالاخره امروز بعد از دو ماه از دفاع، پایان نامه را دادم صحافی!

 

پ.ن2: فکر می‌کنم کتابِ بعدی را بهتر است از شرودینگر شروع کنم، چرا؟ چون به نظرم مزخرف است و بهتر است زودتر از شر آن خلاص شوم.

 

پ.ن3: بالاخره به مبحث باز بهنجارش رسیدم!

بحران کتاب

در بحران کتاب‌خواندن گیرم، مدتی قبل خطای دکارت تمام شد، از آن مدت یک ماهی می‌گذرد اما به دو دلیل هیچ کتاب دیگری را شروع نکردم، یکی این که با شروع ترم و گرفتن درس نظریه میدان کوانتمی 2 (که موضوع‌اش بازبهنجارش یا Renormalization است) فهمیدم که کلی چیز را از فیلد یک پیچانده ام که باید باگهایش را پر کنم و هنوز هم این پروسه تمام نشده و خیلی برایم وقتگیر است. دوم این که مدتهاست در لیست گذاشته‌ام که قرآن را بخوانم اما قرآن مثل کتاب‌های دیگر نیست که بشینی و بخوانی تمام، فکر کنم هم نباید این طور باشد آدم باید پیوسته هی بخواند نه مثل کتابهای دیگر، این یک ماه تلاشهایی داشتم برای خواندنش و بقره دارد تمام می‌شود اما این تلاشها اصلا منظم نیست و گاهی میخوانم و گاهی ول می‌کنم و اینها باعث شده کتابهای دیگر هم نخوانم و به گمانم این رویه را باید تا حدی اصلاح کنم، برنامه منظمی برای قرآن ترتیب دهم که البته با توجه به روزهای بالکل نامنظمم کمی بعید به نظر می‌رسد. بین نماز ظهر شاید بهترین گزینه باشد.

القصه همین‌ها باعث شده که فعلا کتابی در دستم نباشد. همین الان کتابهای برای خواندن را روی زمین چیدم تا بالاخره تصمیم بگیرم، کتابها سه دسته‌اند، سنگین‌ترین کتابها مربوط به منطق ریاضی و فلسفه تحلیلی بودند که همه در راستا و شبیه هم هستند. این دسته را ترجیح می‌دهم فعلا نخوانم چون چیزهای به اندازه کافی سنگین در فیزیک می‌خوانم. بماند برای وقتی که آسودگی فکری بیشتری دارم، کتابهای دسته دوم سنگین نیستند اما آسان هم نیستند، باید با فکر و حوصله بخوانم و کتابهای دسته آخر کتاب قصه‌اند، آن دسته کتابهایی که پا را روی پایت بنداز و بخوان. فکر کنم بتوانم یک در میان بخوانم، یکی قصه و یکی معمولی و این دسته کتابها را تمام کنم.

پ.ن1: من کتابخوان نبوده‌ام اما فکر کنم حالا معتادِ کتاب شده‌ام. دیروز سارا متنی برایم فرستاد که می‌گفت آدم واقعا می‌تواند معتاد چیزهایی مثل کتاب یا فیلم بشود و ساز و کار زیست شناختی آن واقعا شبیه اعتیاد به مواد مخدر است، منتهی مواد مخدر لذتِ بسیار بیشتر از لذتهای معمولی دارد و این باعث می‌شود مراکز لذت مغز دچار آسیب شود و آدم دیگر از چیزهای معمولی لذت نبرد.

پ.ن2: من نمی‌توانم دو کتاب را همزمان بخوانم برای همین ایده‌ی خوبی نیست که یک کتاب معمولی و یک کتاب قصه با هم بخوانم، گرچه سارا می‌تواند.

پ.ن3:این پست بیشتر بلند فکر کردنِ من بود تا تصمیم بگیرم، فکر کنم بالاخره باید از یک چیزی شروع کنم، گفت و گو با مرگ را انتخاب می‌کنم، نوشته آرتور کوستلر، آرتور کوستلری که کتابِ خوابگردهایش برایم فوق‌العاده بود.

خطای دکارت

این کتاب برای من در ادامه پروژه معنای عقلانیت بود، البته موضوع کتاب معنای عقلانیت نیست، اما تذکارهای خیره کننده و غیرمنتظره‌ای راجع به معنای عرفی عقلانیت و آدم عقلانی دارد. کتاب را یک عصب‌شناس نوشته و با مثالهایی که خودش با آن رو به رو بوده بصیرت‌های شگفت‌انگیزی راجع به ساز و کار فکر کردن ما پیشنهاد می‌دهد. البته خواندنِ آن از اردیبهشت شروع شده بود و به خاطر پایان‌نامه و چند کار کلا ول شد و به خاطر ترجمه بد و متن عجیب و پر از اسمهای جدیدش، شروع دوباره آن بسیار سخت بود. برای این که ادعا کنم کتاب را خوب خوانده‌ام باید دوباره با حوصله بخوانم اما حالا خلاصه کلیدی از آن را می‌نویسم تا بعدا با توجه به این بخوانم.

بصیرت شگفت‌آور کتاب به طور خلاصه تا جایی که من فهمیده‌ام این است که عقلِ ما (بیشتر به معنی عقل معاشِ ما که کارهای روزانه ما را تنظیم می‌کند) به شدت و عمیقا وابسته به احساسات است و این وابستگی نه فقط به صورت تاثیر بسیار زیاد احساسات در تصمیم‌گیری‌های ماست، بلکه حتی برای درست تصمیم گرفتن وابسته به احساس هستیم. به عبارتِ خیلی خلاصه وقتی هیچ احساسی نداریم، یا هیچ عاطفه‌ای ما را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد (که می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد و همگی تقریبا شبیه «آسیب» هستند) آن وقت هیچ گزینه ارجحی در مقابل خود نداریم و عملا نمی‌توانیم تصمیم بگیریم در نتیجه هیچ کاری نمی‌کنیم در نتیجه میمیرم!

شرح این وابستگی جزئیاتِ بسیار مهم و زیادی دارد که با خواندنِ کتاب حاصل می‌شود، مثلا این که چنین تصمیماتِ غلطی ، لزوما از عدم دانش در باره گزینه درست نیست، بلکه ساز و کارِ تصمیم گرفتن دقیقا وابسته به احساساتِ ما درباره گزینه‌هاست. وقتی قسمتی از مغز که مسئول ایجاد واکنش‌های بدنی-عاطفی و دریافت سیگنال‌های واکنش عاطفی بدن است از کار می‌افتد علی رغمِ این که ما به صورت نظری راجع به گزینه‌های عمل درست دانش کاملی داریم با این وجود بدونِ احساس ما گزینه درست را انتخاب نمی‌کنیم!

البته این وابستگی به احساسات ریشه تقریبا همه سوگیری‌های ماست،  درست است که ساز و کارِ احساسات ساز و کارِ تصمیم گیری بسیار موثری به راه می‌اندازد که بدونِ آن ما از بین می‌رویم اما به هر حال نقطه ضعف‌هایی هم دارد. در واقع مغز ما برای بقا در کره زمین تکامل یافته ( و برای ارتباط با همنوع) و نه برای شناختِ درستِ جهان! به همین خاطر هم در اندیشه‌های روزانه با ساز و کاری می‌اندیشیم که بسیار به صرفه است اما ما را به بهترین گزینه نمی‌رساند.

این نکاتِ کتاب با وجودِ این که بیشتر در باره عقلِ معاش است اما می‌‌تواند چیزهایی هم راجع به عقلِ مجردی که فلاسفه در آرزوی آن هستند بگوید، وقتی شاخصی اصیل برای تمییز بین گزینه‌ها وجود ندارد ( یا به لحاظِ منطقی صِرف چنین شاخصی در دسترس نیست یا سلیقه‌ای است) منطقِ صِرف یا خردِ ناب چه می‌تواند بگوید و چه تصمیمی بگیرد؟ در کتاب شرح داده می‌شود که تحلیلِ هزینه/فایده معمولا وقتگیر است و رسیدن به گزینه درست با آن تقریبا یا غیر ممکن است یا بسیار وقتگیر، در مسائلِ پیچیده‌ای که تصمیم گیری صِرفا منطقی با تحلیلِ فایده/هزینه بسیار مشکل است شاخصِ احساس گزینه خوبی برای تمییز بین گزینه‌هاست اما در مسائلی از این دسته که هزینه‌ها و فایده‌ها لزوما از یک جنس نیستند که قابل قیاس و قابل عددگذاری باشند و .... اصلا معنی گزینه درست چیست؟ عقلانیتِ افلاتونی دکارتی فلسفی .... که خُشک و دقیق و ریاضی است، عقلانیت p آنگاه q واقعا چه قدر چیزِ قابل اتکایی (حتی به لحاظِ نظری) است؟ آن هم در مسائل پیچیده‌ی دنیای انسان‌ها (این عقلانیت در دنیای ساده و ابلهانه ریاضی هم گاهی باید رها شود) . اگر خدا عاقلِ کامل است آیا عقلانیتِ آن همین عقلانیت مدِ نظرِ فلاسفه است (که اگر باشد یعنی همه چیز با هم قابل مقایسه است و هر گزینه‌ای هزینه و فایده‌ای مشخص و قابل مقایسه دارد و خدا در بینِ این گزینه‌ها بهترین را انتخاب می‌کند که خدا هم جهانی ضروری از این منطق ضروری می‌سازد) یا عقلانیتِ کامل اصولا چیزی است که ما نمی‌دانیم؟ نمی‌دانم!

 

چرا؟

-چرا فیزیک می‌خونی؟

+نمی‌دونم، دوست دارم، لذت داره برام، یه سری سوال دارم توش که دونستن جوابش برام لذت‌بخشه، همین!

-چه قدر حاضری برای فیزیک وقت بذاری؟ تهش که چی؟ به فرض جواب سوالاتو بگیری، به فرض همه چیز رو بدونی، که چی؟ اون دنیا ازت معادله میدان می‌پرسن؟ اون دنیا فاینمن دیاگرام بهت می‌دن؟ اون دنیا راجع به چیزایی می‌پرسن که حداکثر نیم ساعت تو روز براش وقت می‌ذاری اگه بذاری اونم!

+حس می‌کنم از این طریق شاید بتونم حتی خدا رو بیشتر بشناسم، من اینو مطمئنم که انگیزه‌های فیزیک خوندنم بیشتر فلسفیه. من حس می‌کنم این فیزیک خوندن می‌تونه منو به یه چیزهایی برسونه

-آها! اوه آره! اما خودتم خوب می‌دونی که راه اصلی نیست، خودتم خوب می‌دونی عقلی که حتی از بند غذای خوشمزه نتونسته خودشو خلاص کنه نمی‌تونه حقیقت رو ببینه، حتی ممکنه تو فیزیک از یه جایی که پیشتر رفت شهوتِ خیلی چیزا باعث بشه کلا رهِ افسانه بزنه، حتی اگه فراموش کنی خدایی هست اینو مطمئنی، حتی مبانی فلسفی اون رو هم خوندی: عقلی که به خیلی چیزها وابسته‌ست بهره‌ای از حقیقت نداره، شاید توهم حقیقت رو داشته باشه اما خودشو؟! نه!

این مکالمات هر از چند گاهی به سراغم می‌آیند، گاهی عواملی خارجی چون حرف زدن با یک دوست این مسائل را توی صورتم می‌کوبد، گاهی شنیدن دعای ندبه. این روزها که عمیقا درگیر نوشتنِ پایان‌نامه بوده‌ام و شدیدا هم از فضای مذهبی دور بوده‌ام و حالا تا حدی آسوده شده‌ام، مثلِ سکوتِ ویرانه‌های بعد از طوفان که پر از سوال است، ذهنِ من هم پر از سوال است، سوالاتی از همین جنسی که پرسیدم. بعد از این همه درگیری برای نوشتنِ پایان‌نامه واقعا چه‌قدر حقیقت عاید من شده؟ قطعا بسیاری فیزیک آموخته‌ام و لذت‌اش را هم برده‌ام، اما آیا این لذت خودخواهانه نیست؟ مگر وظیفه من این است؟ مگر قرار است من بدانم در ای‌فُلد اِنُم تورم کدام مُد از افق خارج شده؟

من نمی‌خواهم فیزیک خواندنِ خودم را زیر سوال ببرم، خدا استعدادی به من داده راهی هم جلوی پایم گذاشته مطمئن هم هستم که بدجنس نیست تا بگوید تو باید از این راه بگذری و تارک دنیا بشوی، اصلا می‌دانم خدا از بنده تارِک دنیایی که هیچ کاری نمی‌کند خوشش نمی‌آید، تاریخ اولیا هم چنین چیزی نشان نمی‌دهد، من بیشتر می‌خواهم خلوصِ فیزیک‌خوانی‌ام را به چالش بکشم، من که ادعا دارم از فیزیک انگیزه‌های فلسفی دارم ( و ته دلم غنج می‌رود و احساس می‌کنم این انگیزه فلسفی خیلی متعالی است) واقعا در این راستا تلاش می‌کنم که حقیقتِ جهان را بدانم؟ یا فقط دارم زور می‌زنم چند تا ضرب و تقسیم کنم و از استعدادم هم (که به قصد دیگری به من هبه شده) کمک بگیرم تا این ضرب و تقسیم‌ها را بهتر انجام دهم و برای خودم جایگاهی دست و پا کنم؟ حتی نه لزوما جایگاهِ اجتماعی، که جایگاهِ «خفن بودن» در ذهنِ خودم؟ وقتی من حتی مستقل از تمامِ داستان‌های مذهبی و عرفانی، دستِ کم به لحاظِ فلسفی‌اش مطمئنم برای درکِ حقیقتِ جهان، عقل باید پاک شود و در این راستا هیچ تلاشی نمی‌کنم و فقط به یاد گرفتن ضرب و تقسیم‌ها وقت می‌گذرانم، واقعا چه قدر می‌توان مرا در ادعایم صادق دانست؟ از کجا مطمئن‌ام واژه‌های مثلِ «انگیزه فلسفی متعالی» صرفا ساخته نفس‌ام، عقلِ خودخواهم و خودِ لذتگرایم نیست؟ ساخته که این ضرب و تقسیم کردنم را زرق و برق دهد و گولم بزند تا حس خودبینی‌ام را ارضا کند؟

پ.ن1: امروز واقعا این مسئله به ذهنم چنگ انداخت و فکر کنم خوب شُد که چنگ انداخت.

پ.ن2:موازی این مسئله بسیار خوشحال بودم با کسی ازدواج کرده‌‌‌ام که می‌تواند این دغدغه‌ام را درک کند.